23 lipca 2025 r. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości wydał opinię, która jest najważniejsza w całej historii starań o zrównoważony rozwój na świecie. Czego dotyczy to postanowienie i jak wpłynie ono na nas wszystkich w najbliższych latach?
Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości (MTS), czyli główny organ sądowy ONZ, odpowiedział na dwa pytania, które zadało Zgromadzenie Ogólne ONZ w 2023 r.:
- Jakie są obowiązki państw w zakresie ochrony klimatu i środowiska naturalnego przed emisjami gazów cieplarnianych?
- Jakie są prawne konsekwencje dla państw, które poprzez swoje działania lub zaniedbania doprowadziły do szkody dla klimatu lub środowiska naturalnego? (W drugim pytaniu chodziło o doprecyzowanie tych konsekwencji wobec państw, które ucierpiały, ale także wobec osób fizycznych dziś i w przyszłości.)
Opinia MTS została wydana jednogłośnie (co nie zdarza się często) i jest całkowicie jednoznaczna:
- Państwa będące stronami UNFCCC (Ramowa konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu), Protokołu z Kioto i Porozumienia Paryskiego mają obowiązek obniżać emisje gazów cieplarnianych i współpracować ze sobą w tym zakresie.
- Obowiązującym celem zgodnie z Porozumieniem Paryskim jest 1,5°C.
- Także państwa niebędące stronami ww. traktatów mają obowiązek przeciwdziałać zmianie klimatu na podstawie zwyczajowego prawa międzynarodowego.
- Ochrona klimatu i środowiska naturalnego jest podstawą praw człowieka.
- Państwo, które nie wywiązuje się z tych obowiązków popełnia międzynarodowy czyn bezprawny i jest za niego odpowiedzialne. Odpowiedzialność ta obejmuje m.in. pełne zadośćuczynienie dla państw, które doznały szkody z tego powodu.
Inaczej mówiąc, MTS zakończył budowanie systemu prawa międzynarodowego dotyczącego zmiany klimatu i środowiska naturalnego. Postawił „kropkę nad i”. Rozwiał wszystkie wątpliwości. Zapisy poszczególnych traktatów były przez wiele lat przedmiotem różnych interpretacji ze strony różnych państw; zwykle chodziło o próby ich interpretowania przez państwa przyczyniające się do zmiany klimatu tak, żeby umniejszać swoje obowiązki lub odpowiedzialność. 23 lipca 2025 r. to się skończyło.
Zachęcam Was do przeczytania całej opinii, która jest napisana bardzo zrozumiałym językiem. Co więcej, zachęcam Was do obejrzenia całego posiedzenia, podczas którego opinia została wygłoszona. To doskonale spożytkowane dwie godziny, na żadnym szkoleniu nie usłyszycie w takiej pigułce tak doskonale podanej wiedzy o zmianie klimatu i o zasadach, które nas wszystkich obowiązują w tym zakresie.
A co ta przełomowa opinia MTS oznacza dla nas w codziennej pracy w zakresie zrównoważonego rozwoju w spółkach? (Tu kończy się relacja o opinii, a zaczynają się moje osobiste przewidywania.)
Minie wiele miesięcy, zanim wszyscy zdadzą sobie sprawę z przełomowego charakteru tej opinii. Wszyscy, czyli członkowie zarządów spółek, inwestorzy, bankierzy, ubezpieczyciele, przedstawiciele administracji. Opinia MTS dotyczy państw, ale stanowi fundamentalny element jurysprudencji w zakresie klimatu, środowiska naturalnego i praw człowieka oraz tego, kto jakie ma obowiązki i kto za co ponosi odpowiedzialność.
Spodziewam się, że towarzystwa ubezpieczeniowe jako pierwsze zrozumieją, że trzeba podnieść stawki za ubezpieczenie od odpowiedzialności spółek, które emitują najwięcej gazów cieplarnianych i tych emisji nie redukują lub robią to zbyt wolno. Bo to te spółki w pierwszej kolejności będą ponosiły odpowiedzialność za szkody, które czynią. Zaraz po ubezpieczycielach do takiego samego wniosku dojdą zarządzający funduszami i banki.
Ale już dziś osoby zajmujące się zrównoważonym rozwojem w spółkach uzyskały cały arsenał argumentów do używania w codziennych dyskusjach. Dlaczego mamy w naszej spółce obniżać emisje gazów cieplarnianych? Bo taki obowiązek ma nasze państwo i nawet jeśli on jeszcze dziś nie jest dosłownie zapisany w przepisach prawa obowiązujących bezpośrednio spółki, to wkrótce będzie, więc lepiej się do tego przygotować. Bo jeśli nie zaczniemy redukować emisji dziś, to niedługo możemy zostać pociągnięci do odpowiedzialności. Nikt nie będzie też mógł już argumentować, że zagadnienia dotyczące środowiska naturalnego i zmiany klimatu nie są częścią praw człowieka.
Największą siłą opinii MTS jest jej jednoznaczność, prosta i bezpośrednia dosłowność, która nie pozostawia żadnego pola na wątpliwości i próby przeinaczania. Od pewnego czasu brakowało takich jasnych i głośnych wypowiedzi 😊
