Zmiany w sprawozdawczości spółek

Sprawozdawczość finansowa rozwijała się na przestrzeni setek lat, przy czym ostatni wiek to okres najbardziej dynamicznych zmian. Do bilansu dołączył rachunek wyników, później rachunek przepływów pieniężnych, a następnie kolejne elementy, takie jak coraz bardziej rozbudowane noty. Jednak mimo tego rozwoju sprawozdania finansowe nadal omawiają głównie zmiany dwóch rodzajów kapitału służącego do tworzenia (lub niszczenia) wartości: kapitału finansowego i wytwórczego. Pozostałe cztery rodzaje kapitału, czyli kapitał naturalny, ludzki, społeczny i intelektualny nie znalazły właściwej reprezentacji w sprawozdaniach finansowych.

Wartość jest przecież tworzona lub niszczona przez przedsiębiorstwo korzystające z wszystkich sześciu rodzajów kapitału. Brak ich ujęcia w sprawozdaniach finansowych powoduje, że od lat obserwujemy coraz większy rozdźwięk pomiędzy wartością księgową a rzeczywistą wyceną spółek. Jednocześnie mimo długich prac Rada Międzynarodowych Standardów Rachunkowości nie wypracowała dostatecznie dobrych i powszechnie akceptowanych standardów, które pozwalałyby na ujęcie w sprawozdaniach finansowych wartości niematerialnych.

Niedostatków sprawozdawczości finansowej w tym obszarze świadomy był unijny regulator, gdy w 2014 roku uchwalał NFRD, czyli dyrektywę w sprawie raportowania informacji niefinansowych. Jest ona stosowana tylko do największych spółek (w uproszczeniu mających powyżej 500 pracowników) i nie doprowadziła do ujednolicenia sprawozdawczości. Podczas przeglądu stosowania NFRD w ubiegłym roku zostało to wyraźnie wskazane przez respondentów procesu konsultacyjnego. Nowa dyrektywa ma odpowiedzieć na te wyzwania i sprawić, by raporty spółek w większym stopniu odpowiadały rzeczywistości. Zmieniona dyrektywa będzie określała, które przedsiębiorstwa i w jaki sposób mają raportować zagadnienia zrównoważonego rozwoju. W praktyce zmiany będą dotyczyły czterech kluczowych aspektów: zakresu podmiotowego przepisów, architektury raportowania, przedmiotu raportów i jakości informacji.

Obowiązek raportowania zagadnień zrównoważonego rozwoju zostanie rozszerzony i choć dziś jeszcze nie znamy wyników prac legislacyjnych, to możemy z dużą dozą pewności wskazać, które spółki powinny być objęte nowymi przepisami. Wynika to z opinii zebranych przez Komisję Europejską w procesie konsultacji od różnych interesariuszy, przede wszystkim od instytucji finansowych i samych spółek. Najprawdopodobniej obowiązkiem zostaną objęte wszystkie spółki giełdowe oraz duże spółki prywatne, a prawdopodobnie także małe i średnie przedsiębiorstwa, przy czym sprawozdawczość MŚP byłaby proporcjonalnie mniejsza w swoim zakresie.

Przedmiotem raportów mają być wszystkie zagadnienia zrównoważonego rozwoju odnoszące się do czterech nieujętych w sprawozdaniach finansowych rodzajów kapitału i ich relacje ze spółką. Zagadnienia te, uporządkowane w trzech tematach, będą raportowane na trzech warstwach w trzech przenikających się obszarach. Raport można więc spróbować sobie wyobrazić jako ułożoną kostkę Rubika, składającą się z 27 małych sześcianów. Trzy tematy, które obejmą raporty to tzw. tematy ESG+. Do obszaru E (z ang. environment) będą należeć zagadnienia przeciwdziałania zmianom klimatu, adaptacji do zmian klimatu, ochrony zasobów wodnych i morskich, gospodarki obiegu zamkniętego, przeciwdziałania zanieczyszczeniom i ochrony bioróżnorodności i ekosystemów. Brzmi znajomo? Tak, to dokładnie sześć tematów, z którymi powiązane są cele środowiskowe zdefiniowane w rozporządzeniu 2020/852 w sprawie Taksonomii. Do obszaru S (z ang. social) będą należeć zagadnienia zapewnienia zgodności z międzynarodowymi normami praw człowieka, m.in. z Wytycznymi ONZ Dotyczącymi Biznesu i Praw Człowieka oraz z Wytycznymi OECD dla Przedsiębiorstw Wielonarodowych, sprawy pracownicze, w tym dotyczące pracowników w całym łańcuchu wartości, relacji ze społecznościami lokalnymi i szerokim społeczeństwem oraz zagadnienia klientów i konsumentów. Dokładna struktura obszaru S będzie uzgodniona w ramach Platform on Sustainable Finance, która rozpoczęła prace nad zdefiniowaniem Taksonomii w obszarze społecznym. Do obszaru G+ będą należały nie tylko kwestie ładu korporacyjnego, ale też etyki, zarządzania relacjami z interesariuszami i partnerami biznesowymi, ładu zarządczego, kwestie badań i innowacji oraz komunikacji, reputacji i marek.

Trzy warstwy raportowania dotyczą wskaźników jednolitych dla wszystkich spółek, jednolitych dla danego sektora i specyficznych dla danej spółki. Ta pierwsza grupa, relatywnie niewielka, zapewni porównywalność raportów wszystkich spółek. Druga grupa, najbardziej rozbudowana, umożliwi dokładne porównywanie spółek podobnych do siebie, bo działających w tej samej branży. Dzięki nim inwestorzy będą w stanie określić, kto jak sobie radzi z pomnażaniem kapitału i jak odpowiada na zidentyfikowane ryzyka, zagrożenia i szanse. Trzecia grupa pozwoli spółkom ująć w raportach wyróżniające je kwestie, których nie można było odzwierciedlić za pomocą wskaźników jednolitych dla wszystkich spółek lub dla danego sektora. Trzy obszary raportowania to kwestie strategii, jej wdrożenia i pomiaru efektywności. Obszar strategii jest zasadniczo jednolity dla całej spółki lub grupy kapitałowej i powinien obejmować informacje o modelu biznesowym i strategii rozwoju spółki, zidentyfikowanych istotnych ryzykach, zagrożeniach i szansach dotyczących zagadnień zrównoważonego rozwoju oraz sposobach, w jaki spółka wpływa na te zagadnienia oraz informacje o ładzie korporacyjnym i zarządczym. W odniesieniu do każdego z istotnych zagadnień zrównoważonego rozwoju powinny zostać opisane polityki, ustanowione cele oraz plany działań i przydzielone do nich zasoby, co składa się na obszar wdrożenia. Informacje te, wraz z historycznymi wynikami (za raportowany rok lub kilka ostatnich lat) powinny także prowadzić do przedstawienia perspektyw, jakich spółka oczekuje w odniesieniu do danego zagadnienia w przyszłości.

Jakość informacji w raportach dotyczących zagadnień zrównoważonego rozwoju będzie zapewniona poprzez szereg narzędzi. Jednym z nich jest standaryzacja. Raporty będą sporządzane zgodnie z jednolitymi europejskimi standardami, a nie tak jak dziś, gdy spółki mogą dość dowolnie wybierać stosowane standardy lub wytyczne. Dzięki ujednoliceniu standardów raportowania możliwe będzie także wprowadzenie obowiązkowej weryfikacji raportów. Obowiązkowy audyt raportów był jednym z najczęściej zgłaszanych postulatów podczas ubiegłorocznych konsultacji prowadzonych przez Komisję Europejską. Dzięki standaryzacji nowe raporty od początku będą mogły być poddane digitalizacji, tj. będą sporządzane w formacie iXBRL z zastosowaniem odpowiedniej taksonomii. Unijna instytucja wydająca nowe standardy raportowania opracuje także odpowiednie wytyczne, które będą określały wymogi odnośnie jakości informacji i danych w raportach.

Jakość informacji w raportach dotyczących zagadnień zrównoważonego rozwoju będzie zapewniona poprzez szereg narzędzi. Jednym z nich jest standaryzacja. Raporty będą sporządzane zgodnie z jednolitymi europejskimi standardami, a nie tak jak dziś, gdy spółki mogą dość dowolnie wybierać stosowane standardy lub wytyczne. Dzięki ujednoliceniu standardów raportowania możliwe będzie także wprowadzenie obowiązkowej weryfikacji raportów. Obowiązkowy audyt raportów był jednym z najczęściej zgłaszanych postulatów podczas ubiegłorocznych konsultacji prowadzonych przez Komisję Europejską. Dzięki standaryzacji nowe raporty od początku będą mogły być poddane digitalizacji, tj. będą sporządzane w formacie iXBRL z zastosowaniem odpowiedniej taksonomii. Unijna instytucja wydająca nowe standardy raportowania opracuje także odpowiednie wytyczne, które będą określały wymogi odnośnie jakości informacji i danych w raportach.

Prace nad nowym systemem raportowania informacji dotyczących zagadnień zrównoważonego rozwoju są prowadzone jednocześnie na poziomie regulacyjnym i legislacyjnym (pod przewodnictwem Komisji Europejskiej) i na poziomie tworzenia standardów. Propozycja architektury nowych standardów raportowania została stworzona przez specjalną grupę ekspertów pracującą przy EFRAG’u, w której miałem możliwość pracować. Na bazie efektów naszej pracy instytucja wydająca standardy będzie je stopniowo opracowywać, konsultować i wydawać w ciągu najbliższych dwóch lat. Warto obserwować te prace i stopniowo uwzględniać ich efekty w systemach informacji zarządczej spółek.